Verantwoordelijkheid = Vrijheid

Ik vind het erg interessant om begrip te krijgen van de werking van de mechanismen van de menselijke geest, zowel individueel als collectief.

Lang geleden heb ik opgemerkt dat vrijheid een bijna universeel verlangen is van mensen. In alle culturen en tijden speelde het een rol. Tegelijk merkte ik op dat de inrichting van de samenleving juist vrijheid beperkt. Het viel me toen op dat mensen wel zeggen dat ze vrijheid willen, maar tegelijkertijd ook een leider zoeken die ze vertelt wat ze moeten doen. Dat is dus een paradox.

Ik vroeg me af welk mechanisme hieraan ten grondslag lag. Ik besefte dat er hier sprake was van een denkfout. Mensen willen wel vrijheid, maar geen verantwoordelijkheid. En dat is onverenigbaar. Vrijheid zonder verantwoordelijkheid kan niet bestaan. Wanneer je je eigen keuzes maakt (vrijheid), dan ben je daarvoor volledig zelf verantwoordelijk. Wie anders?

Mensen willen dus een leider die verantwoordelijk is voor de keuzes, maar ook vrij zijn. Dat kan niet samen en dat levert dus spanningen op. Iedere vorm van protest is daar een voorbeeld van, maar ook de verhulde machtsstrategieën van de bestuurlijke klasse komen eruit voort. Aan de ene kant voorziet die klasse in een behoefte (de behoefte geleid te worden) maar aan de andere kant beperkt die klasse de vrijheid van de bevolking, en dat onderdeel moet dus uit beeld gehouden worden anders stuit het op weerstand.

Om die spanning op te lossen, zouden mensen dus eigenlijk een keuze moeten maken: vrijheid met de bijbehorende verantwoordelijkheid, of bestuurd worden en de verantwoordelijkheid bij de leider(s) leggen. Ik heb dat mechanisme al eens beschreven in het stukje “Verandering”.

Toen ik beide mogelijkheden onderzocht, kwam ik tot het inzicht dat de laatste keuze (leider verantwoordelijk maken) logischerwijze onmogelijk is. Alles wat mensen doen heeft een resultaat, dus ook het opvolgen van een leider heeft een resultaat, namelijk dat die leider macht krijgt. En daarvoor is niemand anders verantwoordelijk dan degenen die deze leider macht verlenen door aan hem te gehoorzamen. Het zijn dus de volgers die verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van macht en dus ook voor alle gevolgen daarvan, zoals de bijbehorende onvrijheid. Onvrijheid waarvan ze zelf zeggen die niet te willen.

Dus, ook al willen mensen geen verantwoordelijkheid, ze dragen het toch. Altijd. Of ze nou willen of niet.

Als afdragen van verantwoordelijkheid niet mogelijk is omdat mensen toch altijd verantwoordelijk zijn voor hetgeen ze doen, resteert er eigenlijk geen andere mogelijkheid dan vrijheid. Die vrijheid bestaat altijd en heeft altijd bestaan. Waar het om gaat, is wat mensen ermee doen.

Pogingen die vrijheid weg te geven in ruil voor het overdragen van verantwoordelijkheid, berusten dus op een vergissing. Maar omdat de meeste mensen geloven dat dit toch kan, creëren ze hun eigen onvrijheid, door te denken dat de leiders verantwoordelijk zijn en te geloven dat ze daarom aan die leiders moeten gehoorzamen. Het komt erop neer dat ze in vrijheid hun vrijheid weggeven in ruil voor iets dat een illusie is.

Wanneer mensen zouden beseffen dat het een illusie is, dan zouden ze dit niet meer doen. En dat kan alleen maar in het besef dat verantwoordelijkheid onontkoombaar is en onlosmakelijk bij het leven hoort.

Als dat besef doordringt, dan is er ook geen andere mogelijkheid meer dan aandacht te besteden aan die verantwoordelijkheid. Iets dat nu veel minder gebeurt omdat mensen in de veronderstelling leven dat een ander - een leider - die verantwoordelijkheid draagt, en er daarom onverschillig mee omgaan.

En wanneer mensen aandachtiger en zorgvuldiger omgaan met hun eigen verantwoordelijkheid, dan zal de wereld er een stuk aangenamer uitzien. En dan verdwijnt het verlangen naar "leiders" vanzelf naar de achtergrond.